Loop eens een willekeurig museum binnen (moet je echt vaker doen!). Kijk eens op je gemak rond. Wat zie je?
Schilderij of beeldhouwwerk?
Vaak kijk je eerst naar de verschijningsvorm. Wat is het? De meest traditionele vormen zijn een schilderij en een beeldhouwwerk. Grofweg na de Tweede Wereldoorlog komen verschillende nieuwe vormen van kunst op. Een van die nieuwe uitingen is de environment. Als toeschouwer kun je er gewoon in rondlopen. In zo’n omgeving zie je niet alleen verschillende objecten, maar kun je soms ook geluiden of muziek horen en soms zelfs geuren ruiken.
Zo’n kunstwerk is The Beanery van Edward Kienholz. Hij bouwde zijn favoriete kroeg na, compleet met stamgasten en zijn vriend Barney achter de toog. Met jarenzestigmuziek en de geur van verschaald bier en urine. Je kunt het ervaren in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Maar is er iets raars aan de hand met de gasten … Man en Kunst maakte er een filmpje over
Wat herken je?
Een volgende vraag is vaak ‘wat gebeurt er’ of ‘waar gaat het over’. Om die vraag te beantwoorden kun je beginnen met te beschrijven wat er is te zien. Welke personen of objecten herken je? Daarna kun je proberen om de personen of voorwerpen in verband te brengen met een gebeurtenis. Je bent dan bezig met de iconografie, het zo objectief mogelijk beschrijven van een afbeelding.
Op De piskijker zie je drie figuren. Links een man in een zwart pak, die de pols van een jonge vrouw voelt. Hij kijkt in een glazen flesje met een vloeistof erin. Als je de titel hebt gezien, dan weet je dat dit waarschijnlijk urine is. Tussen de man en de jonge vrouw staat een derde, oudere vrouw ( waar zie je aan dat deze vrouw ouder is?).
De jonge vrouw zit op een stoel. De drie figuren bevinden zich in een ruimte, vermoedelijk een slaapkamer.
Rechts achter in de ruimte staat een bed. Op de achterwand hangen een prent of schilderij, een sleutel en een soort waaier. Op een plankje aan de wand staan een glas en een beker. Onder de plank staat een emmer, tegen de plank is een beddenstoof gezet. Hoe langer je blijft kijken, hoe meer details je ontdekt.
Wat betekent het?
Objecten kunnen op een schilderij ook een tweede, symbolische of verborgen betekenis hebben. Deze manier van betekenis geven is de iconologie. De zeventiende-eeuwse Hollandse schilderkunst is beroemd om zijn dubbele laag. Voor tijdgenoten was die laag overigens niet verborgen, de betekenis was voor hen meteen duidelijk.
Op de Piskijker (1633 – 1635) van Jan Steen zie je een dokter naar de urine van een vrouw kijken. Zwangerschappen waren in de zeventiende eeuw niet zo makkelijk vast te stellen. Maar een ‘piskijker’ zou het wel kunnen zien. De piskijkers stonden niet hoog in aanzien, vaak werden ze beschuldigd van kwakzalverij.
Ook Jan Steen heeft niet zo’n hoge pet op van de dokter: hij heeft zijn schoenen verkeerd om aan. Als je goed kijkt, zie je wel wat er aan de hand is: op de achtergrond hangt een prent van een minnend paartje.
In deze blogserie lees je over de belangrijkste termen uit de pas verschenen KijkWijzer met beeldende begrippen. Welke keuzes maken kunstenaars tijdens hun maak- en denkproces? Met deze kennis kijk je in het museum met een nieuwe blik naar beeldende kunst.
Meer zien en weten over de KijkWijzer? Lees hier deel 2. De KijkWijzer met beeldende begrippen is uitgegeven bij Uitgeverij LAMBO.