En dat doen ze al heel lang in de beeldende kunst. Vandaag deel 1 van mijn zoektocht naar de vroegste vlinder in de beeldende kunst.
We gaan een paar honderd jaar in de tijd terug. In de Hollandse schilderkunst van de zeventiende eeuw komen we ze veel tegen op bloemstillevens.
Sommige vlinders komen rechtstreeks uit de fantasie van de schilder, maar een aantal zijn ook goed te herleiden. Op het stilleven van Rachel Ruys (rechts) zit er zo een. Hij is net op de rand van het tafelblad geland.
Rachel Ruys was de dochter van een geleerde. Haar vader stond in Amsterdam in hoog aanzien, omdat hij bloemen en insecten op een prachtige manier kon prepareren. De schilderes maakte er dankbaar gebruik van. Zij kon in een stilleven allerlei bloemen bij elkaar brengen, die in één seizoen nooit allemaal tegelijk konden bloeiden. Als je de tijd neemt, zie je ook allerlei insecten in haar werk. Het vlindertje heeft ze misschien ook wel bij haar vader gezien. Is het een zandoogje of een aurelia? Ik weet het niet precies, zoveel verstand heb ik er niet van. Maar het is voor de kenners vast te zien.
Zoals veel elementen op de zeventiende-eeuwse schilderkunst heeft ook de vlinder een dubbele betekenis. Is het de calvinistisch aard die hier met zijn vingertje wijst? Een bloemstilleven is niet alleen een prachtige verzamelingen bloemen, maar ook een ‘memento mori’, een vermaning, gedenk te sterven. De bloemen vergaan, de pruimen verrotten. En de vlinder? Die neemt een speciale plaats in, die betekent ook nieuw leven. Van een rups tot een pop, en in het volgende stadium een vlinder.
Vlinders komen ook veel voor in het werk van de Duitse Maria Sybilla Merian. In 1699 reisde zij samen met haar dochter Dorothea naar Suriname. Maria documenteerde en tekende de Surinaamse flora en fauna tot in detail. Haar tekeningen zijn verzameld in het boek ‘Metamorphosis insectorum Surinamensium’. In dit werk kun je de meeste vlinders zo op het oog herkennen. Haar wetenschappelijke werk vormt tot op de dag van vandaag een bron van informatie voor entomologen.
Vlinders waren er al veel eerder in de kunst. In mijn volgende blog gaan we verder terug in de tijd. Dan zijn de middeleeuwse schilders aan de beurt.